มารู้จัก 4 กลไกการทำงาน
ของภูมิคุ้มกันทั้งระบบ
ร่างกายของคนเรามีปฎิสัมพันธ์กับสิ่งแวดล้อมภายนอกตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นเชื้อโรคต่างๆ สารพิษ สภาพอากาศ ความเครียด
หนึ่งในระบบที่มีความสำคัญในการรักษาสมดุลร่างกายก็คือระบบภูมิคุ้มกัน เปรียบเสมือนกองกำลังทหารที่คอยปกป้องร่างกายของเรา
หากพูดถึงภูมิคุ้มกัน คงหนีไม่พ้นการพูดถึงเม็ดเลือดขาวทหารที่คอยออกรบ โดยเม็ดเลือดขาวนั้นมีหลากหลายชนิดหลายประเภท
ทำงานสอดคล้องซึ่งกันและกัน กระจายอยู่ตามส่วนต่างๆ ของร่างกาย และอีกส่วนหนึ่งที่สำคัญคือ 70% ของระบบภูมิคุ้มกันดันอยู่ที่
ลำไส้เราค่ะ ดังนั้นความสำคัญของลำไส้ไม่ใช่แค่เรื่องการย่อยอาหาร การดูดซึมสารอาหาร การขับถ่าย แต่ยังเป็นหัวใจสำคัญของระบบภูมิคุ้มกันอีกด้วย เมื่อใดก็ตามที่มีเชื้อโรคเข้ามารุกรานร่างกายเรา กระบวนการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันจึงเริ่มขึ้น เราแบ่งแยกหน้าที่ระบบภูมิคุ้มกันง่ายๆ ได้ 4 กลไกหลัก ได้แก่
‘’ป้องกัน” : เม็ดเลือดขาวนั้นกำเนิดมาจากสเต็มเซลล์ในไขกระดูกถูกส่งออกมากระจายสู่ทั่วร่างกายเหมือนทหารคอยลาดตระเวน เพื่อป้องกันการรุกรานและพร้อมเข้าจู่โจมเสมอไม่ว่าจะเกิดปัญหาที่ตำแหน่งใดของร่างกาย นอกจากนี้ตามส่วนต่างๆ ของร่างกายจะมีต่อมน้ำเหลือง เช่น ต่อมทอนซิล ม้าม Peyer’s patches ต่อมน้ำเหลืองตลอดแนวผนังลำไส้หรือที่เรียกว่า Gut association lymphoid tissue เปรียบเสมือนค่ายทหารฐานทัพประจำของเม็ดเลือดขาวทำงานร่วมกันกับสิ่งมีชีวิตขนาดจิ๋วซึ่งก็คือเจ้าจุลินทรีย์ในลำไส้หรือที่เราเรียกว่า Microbiota, Microbiome หรือ Probiotic นั่นเอง เป็นระบบภูมิคุ้มกันอันทรงพลังคอยตอบสนองต่อสิ่งแปลกปลอม (Antigen) เช่น สิ่งที่ร่างกายเราแพ้หรือเชื้อโรคต่างๆ (Pathogens) เช่น ไวรัสโควิดที่กำลังระบาดอยู่ในขณะนี้ ป้องกันไม่ให้เข้าสู่ร่างกายได้ง่าย
“ต่อสู้” : เมื่อใดก็ตามที่เกิดการรุกรานจากเชื้อโรคทหารด่านหน้าอย่างเม็ดเลือดขาวกลุ่ม Granulocyte cell, Neutrophil, Eosinophil, Basophils จะมาถึงเชื้อโรคก่อนในทันที เพื่อทำการต่อสู้กับเชื้อโรคที่รุกรานเข้ามา ระหว่างการต่อสู้นั้น จะเกิดการหลั่งสารเคมีต่างๆ ออกมาเพื่อส่งสัญญาณให้เม็ดเลือดขาวกลุ่มอื่นเข้ามากำจัดให้หมดสิ้นต่อไป
“กำจัด” : ในระหว่างที่มีการต่อสู้กำจัดเชื้อโรคอยู่นั้นอย่างที่เราทราบกันว่าเม็ดเลือดขาวนั้นต้องส่งสัญญาณซึ่งกันและกัน ทัพเสริมอย่าง Macrophage, Dendritic cell,T Lymphocyte ที่เป็นเม็ดเลือดขาวกลุ่มกำจัดเก็บกินเชื้อโรคจะมาตามสัญญาณที่ได้รับเพื่อรับหน้าที่มากำจัดเชื้อโรคต่อไปให้สิ้นซาก ระหว่างการกำจัดเชื้อโรคจะเกิดภาวะการอักเสบ ซึ่งเป็นการตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน เซลล์เม็ดเลือดขาวเหล่านี้ จะหลั่งสารเคมีที่เป็นเหมือนสัญญาณต่างๆ เช่น histamine, prostaglandin ทำให้หลอดเลือดขยายตัว เกิดไข้ เบื่ออาหาร ร่างกายที่อ่อนเพลีย เป็นอาการที่เกิดจากการสู้รบของเม็ดเลือดขาวนั่นเอง ถ้าเชื้อโรคถูกทำลายจนหมดจะกระตุ้นให้เกิดการฟื้นฟูร่างกาย สารอาหารที่ช่วยเสริมสร้างกระบวนการนี้ได้แก่ Beta-Glucan, Vitamin C, Vitamin D, สังกะสีหรือ Zinc เป็นต้น
“ฟื้นฟู” : เมื่อเราชนะ และสงครามจบลง แน่นอนว่าต้องมีการบาดเจ็บของเซลล์เนื้อเยื่อร่างกายเรา RegulatoryT cell เป็นเหมือนผู้รักษาความสงบ หรือ peacekeeper ของระบบภูมิคุ้มกันจะมายังตำแหน่งที่เกิดเรื่องก็ต่อเมื่อการกำจัดศัตรูจบลงโดยการส่งสัญญาณให้ทุกคนหยุดเพื่อไม่ให้เกิดการบาดเจ็บของเนื้อเยื่อร่างกายเราต่อเนื่อง และเริ่มต้นการซ่อมแซมร่างกายต่อไปสารอาหารที่ช่วยเสริมสร้างกระบวนการนี้ได้แก่ Vitamin D, Vitamin A, Omega-3, Probiotic เป็นต้น
ดังน้ั้นจะเห็นได้ว่า ทุกส่วนของร่างกายทำงานประสานกันอย่างเป็นระบบ แต่อย่างไรก็ตาม แต่ละคนมีพ้ื้นฐานร่างกายที่ไม่เหมือนกัน
บวกกับพฤติกรรมการใช้ชีวิตที่่แตกต่างกัน ส่งผลให้ระบบภูมิคุ้มกันย่อมแตกต่างกันเช่นกัน แม้กระทั่งตัวเราเองในแต่ละช่วงชีวิต
ระบบภูมิคุ้มกันก็ไม่ได้มีความแข็งแรงเท่าเดิมเสมอ การดูแลสุขภาพ พักผ่อนให้เพียงพอ ไม่เครียด ออกกำลังกาย ทานอาหารที่่มี
ประโยชน์ หรือแม้กระทั่งเลือกทานอาหารที่มีจุลินทรีย์โพรไบโอติกเสริมสร้างลำไส้ เช่น นมเปรี้ยว โยเกิร์ต หรือกิมจิ และวิตามินแร่ธาตุ
ที่มาช่วยเสริมการทำงานในแต่ละส่วนให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นพฤติกรรมที่ฟื้นฟูระบบภูมิคุ้มกันเราให้แข็งแรงมากขึ้น
การมีภูมิคุ้มกันที่แข็งเเรงเป็นสิ่งจำเป็นสำหรับร่างกายโดยเฉพาะในยุคที่มีการระบาดของเชื้อโรคแบบนี้
อย่าลืมหันมาดูแลระบบภูมิคุ้มกันของเราเองกันนะคะ
